بانکداری

بانکداری در دنیا انواع و اقسام مختلفی دارد که در ایران نیز نوع بانکداری اسلامی را شاهد هستیم که در سیستم مالی اجرایی شده است. استفاده از مدل‌های تجاری و مطالعه آن‌ها به درک رفتارهای بانک‌های مختلف و تمایزها و تشابه‌های آن‌ها کمک می‌کند. از سوی دیگر کاربرد این مدل‌ها می‌تواند به سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران بانک کمک کند تا با توجه به شرایطی که توانایی کنترل آن را ندارند به بهترین‌ نحو از بانک و منابع مالی آن استفاده کرده و سود سرمایه‌گذاری در صنعت بانکداری را افزایش دهند.

هدف موسسه کارآفرین آوای مشاهیر:

اینها پرسش هایی هستند که سعی شده دراین مقاله در موسسه کارآفرین آوای مشاهیردر راستای آموزش بورس در شیراز منتشر شده است.به طور مختصر بیان شده .پس تا پایان با ما همراه باشید.

چرا از مدل‌های تجاری استفاده می‌کنیم؟

با شروع و گسترش بحران مالی بخش انواع بانکداری و نقشی که ‌این بخش از اقتصاد در ایجاد بحران داشت، موضوع مدل‌های تجاری به‌صورت خاص مورد توجه قرار گرفت. این امر سبب شد بانک‌ها برای دستیابی به اهداف تعیین‌ شده از مدل‌های تجاری استفاده کنند. یکی از این اهداف می‌تواند، بیشینه‌سازی سود برای بانک‌های ارزش سهامدار (Shareholder-Value Banks) (SHV) یا ایجاد ارزش برای مشتریان یا دیگر ذینفعان در بانک‌های ارزش ذینفــع (Stakeholder-Value Banks) (STV) باشد.

دسته بندی بانک ها بر مبنای مدل تجاری

یکی از شیوه‌های دسته‌بندی بانک، از منظر نوع نگاه آنها به سهامداران و ذینفعان است. می‌توان بانک‌ها را به دو دسته تقسیم کرد:

• بانک‌های بزرگ تجاری که معمولا براساس ساختار ارزش-سهامدار (SHV) شکل‌گرفته و بر ترکیب‌های مختلفی از فعالیت‌های بانکی تمرکز می‌کنند.
• موسسات مالی دیگری که با ساختار ارزش ذینفع (STV) از ساختارهای مالکیت مختلفی برخوردار هستند، مانند بانک‌های عمومی، تعاونی‌ها و موسسات پس‌اندازی.

این دو نوع بانک در بازارها در کنار هم وجود دارند، اما چنانچه بخواهیم بانک‌ها را براساس مدل‌های تجاری دسته‌بندی کنیم، باید عواملی که سبب تمایز این مدل‌ها از هم می‌شوند را شناسایی کنیم. به صورت کلی این تمایز براساس “ماهیت” و گستره “اقدامات و استراتژی‌های” سرمایه‌گذاری بانک‌ها قابل تشخیص هستند. لذا:

• بسیاری از بانک‌های خرده‌گرا (Retail-oriented banks)، که شامل بانک‌های تجاری، پس‌اندازی و تعاونی‌ها می‌شوند، بسیاری از خدمات سنتی بانکی را به جامعه ارائه می‌دهند. 
• بانک‌های سرمایه‌ای (Investment-oriented banks)، بیشتر بر فعالیت‌های تجاری تمرکز کرده و بر منابع مالی متعدد و همچنین حفظ شبکه خرد فروشی (Retail-oriented) خود اتکا می‌کنند.
• دیگر بانک‌ها خدماتشان را به مشتریانی چون شرکت‌های بزرگ و متوسط، شرکت‌های ساختمانی، مراکز تامین منابع مالی تجارت بین‌المللی و دیگر موسسات مالی ارائه می‌دهند.

در پژوهش‌ها برای شناسایی و ارزیابی مدل‌های تجاری بانک‌ها از پنج شاخص کلی زیر استفاده می­‌شود:

• مالکیت
• فعالیت‌های مالی
• عملکرد مالی
• ریسک
• بحران

حالت اول انواع بانکداری

براساس ابزارهای تعریف‌شده، این ۵ مدل را می‌توان شناسایی کرد:

1. مدل نخست، بانک‌های بزرگ سرمایه‌ای (Investment Bank) را در کنار هم قرار می‌دهد و شامل بزرگ‌ترین بانک‌های اروپایی می‌شود. این بانک‌ها بر فعالیت‌های تجاری عمده تمرکز کرده‌اند. آن‌ها برای تامین منابع مالی خود کمتر به منابع سنتی و با ثبات تکیه می‌کنند و منابع مالی خود را از منابعی مانند توافقنامه‌های بازخرید شده (Repurchasing agreements) و تعهدات استقراضی تامین می‌کنند، این منابع در شرایط بحران به‌شدت تحت فشار قرار می‌گیرند.
2. مدل دوم که مدل عمده نامیده شده، شامل بانک‌هایی می‌شود که به‌شدت به منابع مالی بین بانکی و استقراض، متکی هستند. به‌صورت متوسط تعهدات یک بانک در این گروه که شامل سپرده و استقراض بین بانکی و… می‌شود کمتر از نیمی از ترازنامه بانک را به خود اختصاص می‌دهد. این مدل کمترین میزان اتکا به سپرده مشتریان را میان مدل‌های به دست آمده داراست. تعداد این بانک‌ها نیز به دو دلیل بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ و همچنین دنباله‌روی از دیگر مدل‌ها کاهش یافته است.

بانک‌های خرد فروشی:

3-مدل سوم، از بانک‌های خرد فروشی (Retail-oriented banks) تشکیل شده است که از منابع مالی غیر‌ سنتی استفاده می‌کنند. وام مشتریان و تعهدات استقراضی درصد بالایی از ترازنامه ‌این دسته از بانک‌ها را به خود اختصاص می‌دهد. این گروه از بانک‌ها با استفاده از استراتژی تنوع بخشی هر چه بیشتر به منابع مالی، توانسته‌اند حتی در دوران بحران مالی نیز به رشد خود ادامه دهند. این مدل را خرد متنوع می­‌نامند.

مدل چهارم:

4-مدل چهارم که مشابهت‌های بسیاری با مدل سوم دارد. مهم‌ترین وجه شباهت آن با مدل قبلی این است که بانک‌های خرد آنها را تشکیل می‌دهند و به صورت متوسط بیش از ۶۰ ‌درصد از ترازنامه هر دو مدل به وام‌های مشتریان سنتی اختصاص دارد. مدل‌های ۳ و ۴ دو برابر بانک‌های سرمایه‌ای و عمده برای کارکنان خود هزینه می‌کنند. هزینه بالای کارکنان می‌تواند نشانگر سطح گسترده جغرافیایی باشد که‌ این‌گونه از بانک‌ها پوشش می‌دهند. این دو مدل با یکدیگر تفاوت‌‌هایی نیز دارند که مهم‌ترین آن‌ها اتکای مدل سوم به بازارهای قرضه و تکیه‌ این مدل به سپرده مشتریان است. این مدل را خرد متمرکز می‌نامند.

حالت دوم انواع بانکداری

در نوع دیگری از دسته بندی بانکداری، می توان به گروه های زیر اشاره داشت:

• بانک‌داری شعبه‌ای: فعالیت بانکی با مجوز تأسیس شعبه.
• بانک‌داری بی‌شعبه: فعالیت بانکی بدون مجوز تأسیس شعبه.
• بانک‌داری سرمایه‌گذاری: واسطه‌گری مالی در خرید اوراق بهادار دست اول و عرضه به سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه.
• عمده‌بانک‌داری: انجام عملیات بانکی توسط یک بانک برای یک بنگاه مالی یا بانک دیگر.
• خرده‌بانک‌داری: انجام عملیات توسط یک بانک برای بنگاه‌ها و اشخاص.

با توجه به اهمیت بانکداری خرد، در ادامه به توضیح جزییات بیشتری از این نوع بانکداری پرداخته خواهد شد.

بانکداری خرد

این بانک‌ها، نهادهایی هستند که مستقیما به مشتریان خدمات ارائه می‌دهند، مثل افتتاح و بررسی حساب‌ها، ارائه‌ حواله‌های بانکی، ارائه‌ کارت اعتباری و گاهی خدمات وام و بازنشستگی. این بانک‌ها می‌توانند بانک‌های محلی بدون شعبه باشند یا یک شعبه از بانک‌های تجاری یا بانک‌های دولتی که برای ارائه‌ خدمات به مشتریان شخصی و محلی تأسیس می‌شوند.

آینده بانکداری خرد:

امروزه با گسترش استفاده از اینترنت، خدمات بانکداری آنلاین و دستگاه‌های خودپرداز، خرده بانک‌های کمتری در یک مکان فیزیکی فعالیت می‌کنند. امروزه به طور فزاینده‌ بانک‌ها و نهادهای تجاری از مشتریان می‌خواهند تا برای دریافت خدمات بانکی از خدمات پرداخت مستقیم، دستگاه‌های خودپرداز، گوشی‌های هوشمند و اینترنت استفاده کنند. مشتریانی که به اینترنت دسترسی ندارند یا توانایی استفاده از آن را ندارند در بانک‌های فیزیکی پذیرفته می‌شوند اما پیش بینی می‌شود به مرور زمان در آینده، بانک‌های کمتری خدمات فیزیکی بانکداری را به رایگان در اختیار مشتریان قرار خواهد داد.

انواع بانکداری خرد

صنعت بانکداری خرد به زیرمجموعه‌های مشخصی تقسیم می‌شود. هدف از ایجاد این زیرمجموعه‌های بانکی عبارت است از:

• ارائه مجموعه‌ای از خدمات تخصصی‌تر یا
• خدمت‌رسانی به دسته مشخصی از مشتریان.

لذا سه نوع از متداول‌ترین انواع بانک‌های خرد عبارتند از:

• بانک‌های مصرف‌کنندگان: نوعی از بانک هستند که بر دریافت سپرده و پرداخت وام به مشتریان فردی متمرکز هستند.

بانک‌های شرکتی:

• بانک‌های شرکتی: مالکیت بانک‌های شرکتی به عهده مشتریان است. این نوع از بانک‌ها یک هدف مشخص را دنبال می‌کنند و آن عبارت است از ارائه خدمات مالی به یک گروه اقتصادی خاص. برای مثال، کشاورزان و صاحبان کسب و کارهای کوچک نمونه‌هایی از این گروه‌های اقتصادی هستند. این نوع از بانک‌ها بر اساس اصول مشارکتی تصمیم گیری دموکراتیک و عضویت آزاد عمل می‌کنند. در بهره‌مندی از خدمات وام دهی بانک‌های شرکتی محدودیت خاصی وجود ندارد؛ به طوری که هم اعضا می‌توانند وام دریافت کنند و هم کسانی که عضو گروه‌های اقتصادی نیستند.

اتحادیه‌های اعتباری:

• اتحادیه‌های اعتباری: اتحادیه‌های اعتباری نوعی از موسسات غیرانتفاعی هستند که خدمات مالی را برای اعضای خود فراهم می‌کنند. مالکیت این موسسات مالی به عهده خود مشتریان است. اتحادیه‌های اعتباری از نوع شرکتی هستند و تلاش می‌کنند تا سود بالایی را به مشتریان خود ارائه دهند. فراهم کردن نرخ‌ پس‌انداز بهتر، نرخ سود وام کمتر و کارمزد پایین‌تر نمونه‌هایی از مزایای این موسسات مالی به شمار می‌روند.

حالت سوم انواع بانکداری

• بانکداری جزئی، که مستقیماً با اشخاص و تجارت‌های کوچک سرو کار دارد.
• بانکداری تجاری، که خدمات تجارت بازار متوسط را ارائه می‌دهد
• بانکداری شراکتی، که مربوط به موسسات تجاری بزرگ و مستقل
• بانکداری خصوصی، که خدمات مدیریت سرمایه را برای اشخاص و خانواده‌های دارای ارزش شبکه‌ای بالا فراهم می‌کند
• بانکداری سرمایه‌گذاری، که مربوط می‌شود به فعالیت‌هایی که در بازارهای مالی انجام می‌گیرد.

بانکداری سرمایه گذاری

بانک سرمایه گذاری که در ایران شرکت تأمین سرمایه نامیده می‌شود، یک مؤسسه‌ مالی است که با انجام معاملات اوراق بهادار به جذب سرمایه برای مشتریان خود می‌پردازد. این معاملات عبارت‌اند از معاملات اوراق مشتقه، بازارگردانی، ادغام و تملک (M&A)، معاملات ارز، تجارت کالا، خرید سهام و اوراق بهادار و غیره. مشاغل موجود در بانک سرمایه گذاری عبارت‌اند از تحلیلگران اقتصادی، تحلیلگران اعتبار، نمایندگان سرمایه‌گذاران، مشاوران و…. مشتریان یک بانک سرمایه‌گذاری می‌توانند افراد، شرکت‌ها و مؤسسات تجاری، صندوق‌های بازنشستگی یا ادارات دولتی باشند. بانک‌های سرمایه‌گذاری، سه بخش متمایز دارند؛

• بخش میان‌سازمانی یا میدل‌آفیس (middle office)

میدل‌آفیس محلی است که همه‌ استراتژی‌های و فعالیت‌های مدیریتی بانک، از جمله کنترل مالی دارایی‌های بانک، حضور در بازار و سودآوری را هدایت می‌کند. مدیران و کارکنان این بخش بر همه‌ ریسک‌های اعتباری و بازاریابی در وضعیت مالی بانک نظارت می‌کنند و اطمینان حاصل می‌کنند که هیچ‌گونه ریسک یا خطا و دستکاری اعتباری صورت نگرفته است.

• بخش پشت‌سازمانی یا بک‌آفیس (back office)

بک‌آفیس جایی است که، همه‌ پشتیبانی‌های اطلاعاتی و فناوری بانک را مدیریت و بر آنها نظارت می‌کند. همچنین رسیدگی به تراکنش‌ها و عملیات انجام شده توسط بانک بر عهده‌ این بخش است. واحدهای ارزیابی و تطبیق (Compliance departments) وظیفه‌ی نظارت و تطبیق همه‌ عملیات بانکی با قوانین و اصول را بر عهده دارند و ممکن است در بک‌آفیس یا میدل‌آفیس قرار بگیرند چرا که به نوعی، بخشی از تحلیل ریسک عملیاتی بانکی است.

 انواع بانک‌های سرمایه گذاری

• بانک‌های سرمایه‌ای که پذیره‌نویسی می‌کنند (برای فروش ضمانت می‌کنند) اوراق بهادار و اوراق قرضه، به داد و ستد حساب‌های خودشان می‌پردازند، ایجاد بازار می‌کنند و به شرکت‌ها پیشنهاد فعالیت‌های بازار سرمایه نظیر ادغام‌ها و کسب سود را می‌دهند.
• بانک‌های بازرگان: از دیرباز بانک‌هایی بودند که ضامن سرمایه‌گذاری معاملاتی بودند تعریف امروزی آن اشاره دارد به بانک‌هایی که برای شرکت‌ها سرمایه را به صورت سهام عرضه می‌کند نه وام.

 انواع دیگر بانک‌ها

تا به اینجا سه نوع مهم از طبقه بندی انواع بانکداری ارائه شد، از اینجا به بعد توضیحات با تمرکز با بانکداری در ایران ارائه خواهد شد، از این جنبه ذکر دو نوع بانک زیر در وهله اول ضروری بنظر می رسد:

• بانک‌های مرکزی: که معمولاً تحت مالکیت دولت است و با مسئولیت‌ها قانونی مشابه مدیریت می‌شود؛ نظیر پشتیبانی از بانک‌های تجاری یا مدیریت نرخ سود نقدی به‌طور کلی آن‌ها که نقدینگی را برای سیستم بانک‌داری فراهم می‌کنند و به عنوان وام‌دهنده در آخرین وهله در شرایط بحران عمل می‌کند.
• بانک‌های اسلامی: به قوانین اسلامی پایبندند. این نوع از بانکداری دور سیاست‌گذاری‌های صحیحی می‌چرخند که بر قوانین اسلامی استوار است برای مثال، تمامی فعالیت‌های بانک‌داری باید از سود (بهره‌ای که از ربا به دست می‌آید) اجتناب کنند.

انواع بانکداری در ایران

در حال حاضر انواع بانکداری در ایران براساس ماده ۸ پیش‌نویس قانون بانکداری ایران به صورت زیر تعیین شده است. ماده ۸ موسسات اعتباری عبارتند از:

• بانک تجاری
• بانک تخصصی (مشتمل بر بانک قرض الحسنه)
• بانک منطقه‌ای
• تعاونی اعتبار
• شعبه بانک خارجی

در بررسی تعاریف مربوط به هر یک از طبقات بانک‌های مذکور تنها بانک‌های تجاری مجاز به انجام کلیه فعالیت‌های بانکی بوده و برای سایر بانک‌ها محدودیت‌هایی را از نظر نوع فعالیت مشخص کرده‌اند.

انواع بانکداری در ایران مبتنی بر فعالیت و رسالت

برخی بانک‌ها مانند موارد زیر که توسط دولت تاسیس گردید، فعالیت و رسالت خاصی را بر عهده داشتند:

• بانک کشاورزی به منظور ترویج کشاورزی بنا نهاده شد.
• بانک صنعت و معدن در حوزه فعالیت‌های صنعتی تاسیس گردید.
• بانک مسکن در حوزه اعطای تسهیلات مسکن تاسیس گردید.
• بانک توسعه صادرات در زمینه توسعه صادرات کشور بنا گردید.
• بانک کارگشایی به منظور رفع نیازهای مالی و فوری مردم با پرداخت وام‌های کوچک از طریق ترهین و توثیق اموال منقول بنا گردید.