بازارهای مالی ایران:
در بازارهای مالی ایران، ابزارهای گوناگونی در معاملات مورد استفاده قرار میگیرند. این ابزار با اصطلاح کلی “اوراق بهادار” معرفی میشوند. انواع اوراق بهادار سهام، بسته به نوع قرارداد معامله و همچنین موضوع مورد معامله دارای اسم های مختلف و کارکردهای متفاوتی هستند.
شرکت ها و صاحبان بنگاه های اقتصادی برای تامین مالی طرح‌های خود و همچنین سرمایه گذاران برای کسب سود و بهره‌وری بیشتر، لازم است تا با انواع اوراق بهادار آشنا شوند.
هدف موسسه کارآفرین آوای مشاهیر:
اینها پرسش هایی هستند.که سعی شده دراین مقاله در موسسه کارآفرین آوای مشاهیر در راستای آموزش بورس در شیراز به طور مختصر پاسخ داده شوند.
اوراق بهاداری که در ایران مورد معامله قرار میگیرند در سه دسته کلی تقسیم‌بندی میشوند:
اوراق سهام شامل سهام عادی، سهام ممتاز و سهام سرمایه ای
اوراق بدهی شامل اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابرازهای مالی اسلامی
ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله، سلف، معاوضه و گواهی صندوق های سرمایه گذاری
۱- اوراق بهادار – اوراق سهام
الف- سهام عادی
اوراق سهام عادی اصلی‌ترین اوراق بهادار قابل معامله در بورس تهران است که این ابزار نشان دهنده میزان مالکیت سرمایه گذاران در یک شرکت است. این اوراق به لحاظ مالکیت به دو دسته بانام و بی‌نام تقسیم میشود. که تنها تفاوت آن در درج نام دارنده روی برگه سهام و دفتر شرکت در مورد سهام بانام است. سهام عادی، طبق قوانین در ایران با قیمت اسمی ۱۰۰۰ ریال منتشر میشوند.
دارندگان سهام عادی دارای حق رای در انتخاب هیأت مدیره شرکت و تأیید یا رد اقدامات پیشنهادی مدیریت شرکت و همچنبن دارای حق تقدم خرید سهام هستند. حق‌تقدم حقی است که به موجب آن دارندگان فعلی سهام عادی در خرید سهام جدیدالانتشار اولویت خواهند داشت.
صاحبان این سهام، ریسک زیادی در سرمایه گذاری متحمل میشوند؛ زیرا در صورت کاهش سود شرکت، ارزش بازاری سهام آن‌ها کاهش یافته و یا در صورت انحلال شرکت آخرین گروهی خواهند بود که مطالبات خود را دریافت می‌کنند.
ب- سهام ممتاز
سهام ممتاز را اوراق بهادار ترکیبی نیز می‌نامند؛ زیرا ویژگی‌های سهام عادی و اوراق قرضه را با هم دارا هستند. سهام ممتاز از نظر نداشتن سررسید و همچنین هزینه مالیاتی، شبیه سهام عادی‌اند؛ اما با توجه به دریافت سود ثابت همانند اوراق قرضه، در گروه اوراق بهادار با درآمد ثابت قرار میگیرند.
سهام ممتاز از طریق پذیره‌نویسی خصوصی وارد بازار میشوند. در بازار خارج از بورس و همچنین در بورس اوراق بهادار قابل دادوستد هستند.
۲- اوراق بهادار مبتنی بر بدهی
بنگاه های اقتصادی از طریق دو روش می‌توانند وجه مورد نیاز خود را تامین کنند: دریافت وام از بانک و یا انتشار اوراق بدهی. از انواع اوراق بدهی می‌توان به اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابزارهای اسلامی اشاره کرد.
الف- اوراق قرضه
اوراق بهادار قابل معامله ای است که مبلغ وام و سود متعلق به آن و همچنین زمان سررسید اصل و سود وام، در آن مشخص میشود. این اوراق بهادار از نظر زمان سررسید به سه دسته کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، و بر اساس نرخ بهره به دو دسته با نرخ ثابت و با نرخ شناور تقسیم میشوند.
اوراق قرضه معمولا توسط دولت منتشر میشود و بهدلیل اینکه دولت پرداخت اصل و سود این اوراق را ضمانت می‌کند، جزو کم ریسکترین نوع اوراق بهادار محسوب میشود.
ب- اوراق مشارکت
در راستای اجرای بانک‌داری اسلامی اوراق مشارکت، جایگزین اوراق قرضه شد.
اوراق مشارکت نوعی از اوراق بهادار است که با مجوز بانک مرکزی، برای تأمین منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی – انتفاعی دولت یا شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات عام‌المنفعه منتشر میشود.
به اوراق مشارکت، سود ثابتی به طور علی‌الحساب تعلق می‌گیرد که در مقاطعی از سال پرداخت میشود. سود قطعی اوراق مشارکت، در زمان سررسید و از محل سود طرح و به تناسب قیمت اسمی و مدت زمان سرمایه گذاری در اوراق، تعیین و به دارندگان اوراق مشارکت پرداخت می‌گردد.
ج- ابزارهای اسلامی
اوراق قرضه اسلامی یا صکوک، ابزاری ابتکاری و منطبق با قوانین شرعی اسلامی هستند.
از انواع صکوک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
صکوک مالکیت دارایی هایی که در آینده ساخته میشود.
صکوک مالکیت منافع دارایی های موجود
صکوک مالکیت منافع دارایی هایی که در آینده ساخته میشود.
صکوک صلم
صکوک استصناع
صکوک مرابحه
صکوک مشارکت
صکوک مضاربه
صکوک نماینده سرمایه گذاری
صکوک مزارعه
صکوک مساقات
صکوک ارائه خدمات
صکوک حق‌الامتیاز
۳- اوراق بهادار – ابزارهای مشتقه
ابزارهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی اطلاق میشود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) میگیرند. دارایی پایه می‌‌‌‌تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت وساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.