پیمان آتی
پیمان آتی (Forward contract یا Forward) یک قرارداد استاندارد نشده و الزام‌آور بین دو طرف (فروشنده و خریدار) است که مبتنی بر خرید یا فروش یک کالا یا دارایی مالی معین، برای زمان مشخص در “آینده” با قیمت توافقی معین در روز انعقاد قرارداد است. این نوع قرارداد در مقابل قرارداد نقدی است که در آن طرفین به خرید و فروش دارایی در زمان “امروز” توافق می‌کنند. قیمتی که روی آن توافق حاصل می‌شود قیمت تحویل نامیده می‌شود.
هدف موسسه کارآفرین آوای مشاهیر:
اینها پرسش هایی هستند که سعی شده در این مقاله در موسسه کارآفرین آوای مشاهیر در راستای آموزش بورس در شیراز به طور مختصر پاسخ داده شوند.
طرفین معامله در پیمان آت
طرفی از معامله که توافق کرده است، دارایی را در زمان مشخصی و با قیمت معین بخرد، اصطلاحا «موضع خرید» اتخاذ کرده است. در مقابل، طرف دوم معامله که توافق کرده است، دارایی را در همان زمان و با همان قیمت بفروشد، اصطلاحا «موضع فروش» اتخاذ کرده است. به بیان دیگر، طرفی که به خرید دارایی در آینده تعهد میکند یک پوزیشن (موقعیت) لانگ (long position) اختیار کرده، و طرفی که به فروش دارایی در آینده تعهد میکند، پوزیشن شورت (short position) گرفته‌است.
تفاوت پیمان و قرارداد آتی
پیمان آتی (forward contracts) از آن جهت که توافقی است مبتنی بر خرید یا فروش یک دارایی در زمانی معین در آینده و با قیمت مشخص، شبیه قرارداد آتی است، اما وجه تمایز این دو ابزار در آن است، که قراردادهای آتی در بورس معامله می‌شوند. پیمان‌های آتی در بازارهای خارج از بورس (OTC). پیمان‌های آتی در واقع عقد خصوصی بین دو طرف معامله است و لذا با استانداردهای بورس خاصی مطابقت ندارد. 
مزایا و معایب پیمان آتی
امتیاز پیمان آتی این است که این قراردادها به همان اندازه که طرفین قرارداد بخواهند دارای انعطاف است. در عین حال پیمان‌های آتی از دو مساله آسیب می‌بینند:
- اول آنکه: ممکن است برای یک نهاد مالی بسیار سخت باشد که بتواند طرف قراردادی را پیدا کند که با او توافق کند و اگر هم پیدا کرد شاید نتواند قیمت بالایی را که می‌خواهد بدست آورد. پس این بازار از فقدان نقدینگی رنج می‌برد.
- دوم آن که: پیمان آتی با ریسک نکول مواجه است. به این معنا که طرف‌های این قرارداد باید اطمینان حاصل کنند که طرف‌های درگیر به لحاظ مالی سالم و مطابق مفاد قرارداد عمل می‌کنند، حال اگر ریسک نکول با مساله فقدان نقدینگی ترکیب شود قرارداد آتی بیفایده خواهد بود.
معایب و مزایای هریک از انواع ابزارهای مالی در “چگونگی استفاده از آن‌ها” تعریف می‌شود، بدین معنی که بسته به نیاز به استفاده از آن‌ها این مزایا و معایب می‌تواند تشدید و یا تضعیف گردد، لذا لزوم “تعریف صحیح نیاز” و “استفاده از ابزار صحیح در جایگاه مناسب” اهمیت بالائی دارد.
بازده (عایدی) پیمان آتی
- با توجه به اینکه پیمان‌های آتی در سررسید تسویه می‌شوند، اگر زمان سررسید را T فرض کنیم و قیمت نقد دارایی در زمان T را با و قیمت تحویل در پیمان آتی را با K نشان دهیم، یک پیمان آتی برای خریدار، به ازای خرید یک واحد از دارایی در سررسید، به اندازه ارزش دارد، چون پیمان آتی فوق باعث می‌شود، دارایی را که قیمت آن است بتوانیم با قیمت K بخریم، را اصطلاحا، بازده یا ارزش نهائی می‌گویند.
- یک پیمان آتی برای فروشنده، به ازای هرواحد از یک دارایی به اندازه در سررسید ارزش دارد. چرا که این امکان را ایجاد میکند یک دارایی را با قیمت بتوان با قیمت K فروخت، لذا بازده یا ارزش نهائی این قرارداد است.
بازده‌های حاصل از پیمان آتی می‌تواند منفی یا مثبت باشد. با توجه به این که انعقاد پیمان آتی هیچ هزینه‌ای در بر ندارد، سود حاصل از قرارداد به اندازه بازده است. سود خریدار و فروشنده پیمان آتی در شکل زیر نشان داده شده است.
نحوه تحویل و تسویه پیمان آتی
در زمان انقضای پیمان، می‌توان به دو طریق برای تسویه معامله و ایفای تعهدات عمل کرد:
- در روش اول، خریدار پیمان آتی، قیمتی که قبلا در زمان عقد پیمان توافق شده را به فروشنده پرداخت می‌نماید و در مقابل، فروشنده، دارایی موضوع قرارداد را مطابق شرایط تعیین شده در متن پیمان تحویل می‌دهد.
- روش دوم به تسویه نقدی (cash settlement) موسوم بوده که به خریدار و فروشنده پیمان امکان می‌دهد تا ارزش نقدی خالص موقعیت را در تاریخ تحویل بپردازند.
البته باید توجه داشت اینکه تسویه پیمان آتی به صورت نقدی و یا در قالب تحویل فیزیکی صورت گیرد، اختیاری نبوده و در زمان عقد پیمان میان طرفین معامله توافق می‌شود.
انواع مختلف پیمان آتی
- پیمان آتی روی اوراق بهادار:
ازار اوراق بهادار خصوصا در امریکا و اروپا و نیز کشورهای آسیای شرقی توانسته است پیمان‌های آتی فراوانی را مورد معامله قرار دهد. خصوصا در آمریکا، اوراق بهادار دولتی دارای بازار پیمان آتی نظام یافته است. بسیاری از بنگاه‌های معامله‌گر، اوراق قرضه دولتی و اوراق قرضه شرکتی را معامله می‌کنند.
- پیمان‌های آتی سهام:
پیمان‌های آتی سهام به قرارداد خرید یک سهام منفرد، سبدی از سهام و یا شاخص سهام در زمان آینده اشاره دارد.
- پیمان‌های آتی بر روی اوراق قرضه:
می‌توان پیمان‌های آتی بر روی اوراق قرضه را نیز به صورت پیمان‌های آتی بر روی اوراق قرضه منفرد، پیمان‌های آتی بر روی پرتفویی از اوراق قرضه و نیز پیمان‌های آتی بر روی شاخص اوراق قرضه در نظر گرفت. هر چند پیمان‌های آتی بر روی اوراق قرضه با پیمان‌های آتی سهام شباهت‌هایی دارند اما توجه به برخی تفاوت‌های میانشان با اهمیت است.