درحیطه سرمایه گذاری، بازار هایی وجود دارد که به دلیل هیجانات بسیار زیاد و نوسات شدید مثبت یا منفی قیمت سهام شرکت ها، معامله گران مایل به سرمایه گذاری در این بازارها نیستند.
از همین رو مدیران و مسئولان هر بازاری با کنترل رشد یا ریزش بی رویه قیمت سهام، قصد دارند معامله گران را به سمت بازار خود جذب کنند و باعث ورود نقدینگی به بازار شوند یکی از آیتم هایی که باعث کنترل نوسات شدید قیمت می‌شود حجم مبنا است.
من در این مقاله در سه بخش به بررسی حجم مبنا، نحوه محاسبه حجم مبنا و همچنین تحلیل های آن خواهم پرداخت.
هدف موسسه کارآفرین آوای مشاهیر:
اینها پرسش هایی هستند که سعی شده در این مقاله در موسسه کار آفرین آوای مشاهیر در راستای آموزش بورس در شیراز منتشر شده است . به طور مختصر پاسخ داده شوند. پس تا پایان با ما همراه باشید.
بخش اول: حجم مبنا و تاریخچه آن
حجم مبنا چیست؟
منظور از کلمه حجم در بازار بورس تعداد سهام است. حجم مبنا حداقل تعداد سهمی که باید معامله شود تا قیمت اصلی سهم بتواند نوسات مثبت یا منفی در طول روز داشته باشد.
حجم مبنا برای هر سهمی متفاوت است و با توجه به تعداد کل سهام شرکت محاسبه می‌شود. برای مشاهده حجم مبنا هر شرکتی کافیست که به سایت سازمان بورس رفته در قسمت جستجو، نماد مورد نظر را سرچ کرده و از سربرگ در یک نگاه حجم مبنا را ملاحظه کنید.
به طور مثال در عکس بالا شرکت قند هکمتان با نماد بورسی قهکمت، حجم مبنا سهم قابل مشاهده است که تعداد سهام آن ۱۰۹۴۴۰ سهم می‌باشد.
تاریخچه حجم مبنا
در سال ۱۳۸۲ سازمان بورس برای کنترل رشد یا ریزش بی رویه قیمت سهام اهرمی به نام حجم مبنا را به کار گرفت. به این صورت که قیمت اصلی هر سهم برای اینکه بتواند به بالاترین یا پایین‌ترین حد خودش نوسان داشته باشد باید حداقل ۱۵ درصد تعداد کل سهام شرکت، در یک سال مورد معامله قرار بگیرد.
این قانون در سال ۱۳۸۳ از ۱۵ درصد به ۲۰ درصد افزایش یافت وطبیعتا حجم مبنا تمامی شرکت ها افزایش یافت، اما چند سال بعد به ۱۰ درصد کاهش یافت و تا امروز ثابت مانده است.
تمام شرکت های بورسی در حال حاضر باید ۱۰ درصد از تعداد سهام کل شرکت در یک سال مورد معامله قرار بگیرد تا قیمت اصلی آن بتواند به بالاترین یا پایین ترین حد خود برسد.
هدف اصلی از حجم مبنا
روند قیمتی شرکت ها در صعود و نزول با بیشترین شیب ممکن صورت میگرفت. به طور مثال سهمی در روند صعودی با کمترین تعداد سهم معامله شده در کمترین زمان ممکن، رشد بسیار زیادی می‌کرد.
همچنین در روند نزولی هم به همین شکل بود کافی بود کمترین سهم مورد معامله قرار بگیرد تا قیمت سهم ریزش شدیدی را تجربه کند. این رشد و ریزش یکباره و پر شیب، بازار بورس را به یک بازار بسیار هیجانی و پر ریسک تبدیل کرد. ومعامله گرانی که ظرفیت ریسک پذیری بالایی نداشتند مایل به سرمایه گذاری در این نوع بازارها نبودند.
حجم مبنا شیب این روند های صعودی و نزولی را متعادل کرد و هدف اصلی آن منطقی کردن روند قیمتی شرکت ها است. به این ترتیب رشد یا ریزش قیمت سهام شرکت، مستعد معامله شدن تعداد سهام بالایی بود. این اهرم هیجانات کاذب قیمت سهام شرکت ها را کمتر کرد و جلوی رشد یا ریزش بی رویه قیمت سهام شرکت ها را گرفت و معامله گران و سرمایه گذاران زیادی را جذب بازار بورس کرد.
منظور از قیمت اصلی سهم چیست؟
در ابتدای مقاله گفته شد حجم مبنا حداقل تعداد سهمی است که باید معامله شود تا قیمت اصلی سهم بتواند به بالاترین یا پایین ترین حد خودش نوسان کند. سوالی که پیش خواهد آمد این است که منظور از قیمت اصلی سهم چیست؟ در ادامه به توضیح دو قیمت در بورس خواهیم پرداخت.
قیمت معامله
به آخرین قیمتی که در تابلو مورد معامله قرار می‌گیرد قیمت معامله گفته می‌شود. حجم معاملات در قیمت معامله تاثیری ندارد یعنی اگر حتی ۱ سهم مورد معامله قرار بگیرد قیمت معامله تغییر خواهد کرد.
قیمت پایانی
قیمت پایانی یک سهم به میانگین قیمت های مورد معامله سهام در یک روز گفته می‌شود. حجم معاملات در قیمت پایانی کاملا تاثیر دارد از همین رو به قیمت پایانی، میانگین وزنی هم گفته می‌شود.
تفاوت قیمت پایانی و معامله
در عکس زیر به تفاوت اصلی قیمت پایانی و آخرین مورد پرداخته ایم.
سهم شکلر را مشاهده می‌کنید. قیمت پایانی آخرین روز سهم ۹۰۰۰ ریال می‌باشد و فرض بر این خواهیم گرفت که با یک معامله دو قیمت را می‌خواهیم به قیمت ۹۱۰۰ ریال برسانیم.
سوالی که مطرح می‌شود این است که برای رساندن این دو قیمت به ۹۱۰۰ ریال، چند سهم باید مورد معامله قرا بگیرد؟
برای تغییر قیمت معامله کافی است که یک سهم معامله شود تا قیمت معامله به قیمت ۹۱۰۰ برسد اما برای قیمت پایانی باید انداره حجم مبنا معامله شود تا قیمت پایانی سهم بتواند تا ۹۱۰۰ ریال برسد یعنی حدود ۲۰۰ هزار سهم معامله شود.
در اینجا کدام قیمت را می‌توان قیمت اصلی سهم دانست؟ قیمتی که با یک سهم جا به جا می‌شود یا قیمتی که با ۲۰۰ هزار سهم معامله می‌شود؟
کاملا مشخص است که قیمت پایانی قیمت بسیار معتبرتری نسبت به قیمت معامله است و منظور از قیمت اصلی سهم همان قیمت پایانی است.
حجم مبنا در شرکت های فرابورس
بر اساس قانون سازمان فرابورس حجم مبنای شرکت های فرابورس برابر با ۱ است به این منظور که کافی است یک سهم معامله شود تا قیمت پایانی آنها بتواند به بالاترین یا پایین ترین قیمت خودش برسد؛ اما به این معنی نیست که قیمت پایانی در شرکت های فرابورس با قیمت آخرین معامله یکی است.
اگرسهمی در بازار فرابورس در یک روز معاملاتی قیمت های مختلف با حجم های متفاوت مورد معامله قرار بگیرد، قیمت پایانی این شرکت بر اساس میانگین وزنی حرکت خواهد کرد که در ادامه به محاسبه فرمول آن خواهیم پرداخت.
حجم مبنا شرکت ها پس از افزایش سرمایه
شرکت های سازمان بورس ممکن است تحت فرآیند افزایش سرمایه قرار بگیرند و از همین رو تعداد سهام کل شرکت دستخوش تغییراتی شود و تعداد سهام شرکت ها بسته به شرایط افزایش سرمایه کم یا زیاد شود.
به همین خاطر حجم مبنا تمام شرکت های بورسی پس از افزایش سرمایه تغییر خواهد کرد و حجم مبنای جدید برای آنها محاسبه خواهد شد.
بخش دوم: قوانین حجم مبنا و نحوه محاسبه آن
در قسمت تاریخچه ذکر شد که هر سهمی برای اینکه قیمت پایانی آن بتواند نوسان کند باید حداقل ۱۰ درصد تعداد سهام کل شرکت مورد معامله قرار بگیرد.
که این درصد برای یک سال سهم است و برای محاسبه هر روز باید آن را تقسیم بر تعداد روزهای کاری هر سال کنیم که ۲۵۰ روز است و از تقسیم این دو عدد، رقم ۰٫۰۰۰۴ بدست می‌آید و با ضرب این عدد در تعداد سهام کل شرکت، حجم مبنا هر سهم محاسبه می‌شود.
همانطور که در عکس بالا می‌بینید برای محاسبه حجم مبنا هر شرکت کافی است که تعداد سهام کل شرکت را در عدد ۰٫۰۰۰۴ ضرب کنید.
در عکس بالا شرکت معادن منگنز ایران با نماد معاملاتی کمنگنز را مشاهده می‌کنید. در کادر قرمز رنگ، تعداد کل سهام شرکت ۲۰۲٫۴۰۰٫۰۰۰ سهم می‌باشد که ضرب این تعداد در ۰٫۰۰۰۴ تعداد سهام حجم مبنا را نشان می‌دهد که در کادر مشخص شده است.
این روش محاسبه حجم مبنا برای شرکت های با ارزش بالا مشکلی ایجاد کرد به طور مثال شرکت فولاد مبارکه اصفهان با نماد معاملاتی فولاد با ارزش ترین شرکت بورس با ارزشی حدود ۴۵ هزار میلیارد تومان است. تعداد کل سهام شرکت ۱۳۰ میلیارد است و حجم مبنا آن ۵۲ میلیون سهم بدست خواهد آمد.
و این یعنی سهم فولاد با توجه به قیمت سهم باید روزی حدود ۱۹ میلیارد تومان معامله شود تا قیمت آن بتواند رشد یا ریزش کند که با توجه این مبلغ رشد سهم فولاد بسیار کند خواهد شد.
از این رو سازمان بورس قانونی را تصویب کرد به این ترتیب که اگر سهامی در یک روز ۱ میلیارد تومان معامله شود می‌تواند حجم مبنا را کامل پر کند. پس ارزش حجم مبنا هر سهمی نباید بیشتر از ۱ میلیارد تومان باشد و سقف جدیدی برای حجم مبنا در نظر گرفته شد.
همچنین سهام با ارزش بسیار پایینی وجود دارد به طور مثال سهم لنت ترمز ایران با نماد خلنت حجم مبنا آن ۷۹۵۴۲ سهم است و با توجه به قیمت شرکت، حجم مبنا ۳۵۲۰۰ سهم محاسبه خواهد شد. این یعنی سهم خلنت کافی است روزی حدود ۲۶ میلیون تومان معامله شود تا قیمت اصلی سهم بتواند رشد یا ریزش کند.
این حجم مبنا برای سهامی مانند خلنت باعث می‌شود تا قیمت آنها رشد یا ریزش شدیدو یکباره داشته باشد. از همین سازمان بورس قانونی را تصویب کرد که در این قانون قیمت سهام شرکت ها در صورتی در هر روز به بالاترین یا پایین ترین حد خود خواهد رسید که حداقل ۵۰ میلیون تومان مورد معامله قرار بگیرد؛ و کف ارزش حجم مبنا ۵۰ میلیون تومان در نظر گرفته شد.
بنابر این قانون حجم مبنا تغییرات جدیدی به خود دید که در عکس بالا مشاهده می‌کنید و به دلیل نوسات قیمتی سهام، ارزش حجم مبنا ممکن است از محدوده خود خارج شود به همین خاطر هر هفته حجم مبنا برای تمامی شرکت ها توسط سازمان بورس محاسبه می‌شود.
تعداد کل سهام شرکت سهم فملی ۷۸ میلیارد است که با ضرب این عدد در ۰٫۰۰۰۴ حجم مبنا برای این سهم ۳۱٫۲۰۰٫۰۰۰ سهم محاسبه می‌شود. ارزش این حجم مبنا با توجه به قیمت پایانی آخرین روز سهم (۳۸۹۴) حدود ۱۲ میلیارد تومن بدست می‌آید که این رقم در محدوده مشخص شده نیست.